Jeden z naszych wcześniejszych wpisów poświęciliśmy odpowiedzialności wspólnika spółki z o.o. za zobowiązania spółki. Mimo tego, że odpowiedzialność ta jest co do zasady bardzo ograniczona (o ile wspólnik nie jest jednocześnie członkiem zarządu), nie oznacza to bynajmniej, że wspólnik spółki z o.o. nie musi myśleć o zabezpieczeniu swoich praw związanych z uczestnictwem w spółce. Zabezpieczenie to dotyczy dwóch podstawowych aspektów:
zabezpieczenia wkładu wspólnika (poczynionej przez niego w spółkę inwestycji) przed utratą lub uszczupleniem ze względu na straty jakie ponieść może spółka;
- zabezpieczenie pozycji wspólnika w spółce w relacji do pozostałych wspólników oraz zarządu spółki.
Zabezpieczenie wkładu wspólnika.
Problem ten sprowadza się tak naprawdę do właściwego zabezpieczenia prawnego spółki w relacjach z kontrahentami, pracownikami oraz organami władzy publicznej.
W pierwszej kolejności zadbać należy oczywiście o odpowiednią jakość umów zawieranych przez spółkę, zabezpieczenie przysługujących spółce wierzytelności oraz zapewnić należyte uregulowanie relacji prawnych z pracownikami. Ten aspekt wydaje się większości przedsiębiorców/udziałowców dość oczywisty, lecz częstokroć zapomina się o poważnych sankcjach (np. o charakterze finansowym), które spaść mogą na spółkę za nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów prawa. Co ważne, spółka pociągnięta może zostać do surowej odpowiedzialności nie tylko za działania lub zaniechania reprezentującego ją zarządu. Najprawdopodobniej na przełomie I oraz II kwartału 2019 r. przyjęta zostanie nowa (rewolucyjna) ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Projekt tej ustawy przewiduje odpowiedzialność podmiotu zbiorowego (np. sp. z o.o.) m. in. za działania jego pracowników – o ile podmiot ten wiedział o tych działaniach lub poprzez niewłaściwą organizację przedsiębiorstwa ułatwił lub umożliwił ich wystąpienie. Kary przewidziane dla podmiotu zbiorowego w projekcie nowej ustawy to przede wszystkim: kara finansowa (nawet do 60 mln zł) oraz rozwiązanie podmiotu zbiorowego połączone z przejęciem majątku podmiotu zbiorowego przez Skarb Państwa (faktyczna nacjonalizacja majątku spółki). Dodać do tego należy m.in. poważne sankcje grożące spółkom za niezgodne z prawem przetwarzanie danych osobowych. Tzw. RODO przewiduje przecież kary finansowe nawet do 20 mln euro lub 4% rocznego światowego obrotu przedsiębiorcy (stąd słynne 50 mln euro kary nałożonej na Google przez francuski organ nadzorczy).
Wspólnik nie musi więc ponosić osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. by móc bardzo wiele stracić jeśli sama spółka wpadnie w tarapaty. W mniejszym stopniu dotyczy to oczywiście wspólników spółek „wydmuszkowych”, nie reprezentujących jakiejkolwiek rzeczywistej wartości gospodarczej. Częstokroć spółka jest jednak owocem pracy całego zawodowego życia wspólnika i koncentruje ona dużą część jego majątku. Świadomość, że majątek ten może zostać „znacjonalizowany” lub skonsumowany na poczet potężnych kar finansowych, nawet jeśli sam wspólnik nie wiedział, że w spółce dzieje się coś złego, powinna skłaniać do odpowiedniej reakcji ze strony właścicieli kapitału spółki.
Wniosek z powyższego jest oczywisty: każdy wspólnik, któremu zależy na spółce, interesować powinien się tym co się w niej dzieje, nawet jeśli nie pełni w niej funkcji zarządczych i nie ponosi odpowiedzialności z art. 299 KSH (a więc odpowiedzialności za zobowiązania spółki na wypadek jej niewypłacalności). Nieprawidłowości po stronie zarządu (lub nawet szeregowych pracowników spółki) będą mogły doprowadzić spółkę do poważnych tarapatów, zagrażając pośrednio interesom samego wspólnika.
Zabezpieczenie pozycji wspólnika w spółce.
Rozważania powyższe koncentrowały się wokół niebezpieczeństw grożących spółce z zewnętrznych (co do zasady) źródeł. Poniższe uwagi dotyczyć będą natomiast ryzyka wewnętrznego tkwiącego w każdej spółce z o.o. (z wyjątkiem spółek formalnie lub nieformalnie jednoosobowych) – a więc ryzyka wynikającego z konfliktu, który pojawić może się pomiędzy wspólnikami lub organami spółki. Konflikt taki prowadzić może do utraty lub ograniczenia kontroli wspólnika nad spółką oraz utraty lub ograniczenia wpływu wspólnika na spółkę. Jak temu przeciwdziałać?
Przede wszystkim, należy przywiązać należytą wagę do treści umowy spółki jaką zawierają wspólnicy. W niej szczególny nacisk położyć należy na odpowiednie uregulowanie kwestii takich jak:
określenie zasad zbywania udziałów w spółce (czy niezbędna jest do tego zgoda spółki);
możliwość rozszerzenia przysługującej wspólnikom indywidualnej kontroli nad działalnością spółki poprzez powołanie w spółce rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej (względem wynikających z przepisów uprawnień do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki, sporządzania bilansu dla swego użytku lub żądania wyjaśnień od zarządu);
określenie zasad powoływania członków rady nadzorczej oraz zarządu spółki;
określenie czynności, dla których podjęcia zarząd uzyskać musi wcześniejszą zgodę wspólników;
określenie zasad głosowania nad szczególnie istotnymi sprawami dotyczącymi spółki (w szczególności ustalenie większości głosów wymaganej do przyjęcia określonej uchwały);
uprzywilejowanie udziałów przypadających poszczególnym wspólnikom;
określenie szczególnych uprawnień poszczególnych wspólników lub szczególnych obowiązków ciążących na nich;
ustalenie zasad podziału zysku pomiędzy wspólników;
ustalenie zasad określania dnia dywidendy (dnia wg którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy);
- ograniczenie lub wyłączenie możliwości wstąpienia do spółki przez spadkobierców zmarłego wspólnika oraz jego współmałżonka (gdy udziały objęte są wspólnością małżeńską).
Umowa spółki jest poniekąd swoistą konstytucją spółki, najważniejszym dokumentem regulującym zasady jej organizacji i dlatego dokumentu tego nie należy lekceważyć. Więcej o umowie spółki z o.o. piszemy tutaj.
Zabezpieczeniu pozycji wspólnika służyć mogą również inne instrumenty – takie jak np. odpowiednie ustalenie treści umowy wiążącej spółkę z członkami zarządu. Poprzez odpowiednie ustalenie treści takiej umowy ograniczyć można ryzyko powstawania konfliktów pomiędzy zarządem a wspólnikami spółki.
Każdy wspólnik spółki, w której choćby potencjalnie dochodzić może do konfliktów wewnętrznych mieć na względzie powinien również art. 266 §1 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym sąd może z ważnych przyczyn orzec wyłączenie wspólnika (którego udziały w spółce stanowią mniej niż połowę kapitału zakładowego) ze spółki na żądanie wszystkich pozostałych wspólników (albo wspólników dysponujących większością udziałów w spółce – jeśli umowa spółki uchyla wymóg złożenia wniosku przez wszystkich pozostałych wspólników). Takim ważnym powodem może być z pewnością działanie na szkodę spółki poprzez wspieranie spółki konkurencyjnej powiązanej ze wspólnikiem, który spółce tej ujawnił dokumenty objęte tajemnicą handlową.
Bardzo istotne dla pozycji wspólnika w spółce może być również uzależnienie spółki w jakikolwiek sposób od innego wspólnika (np. poprzez zaciągnięcie wysokiej pożyczki od wspólnika lub oparcie modelu biznesowego o nieruchomość lub sprzęt dzierżawione od innego wspólnika, lub też pozyskanych przez niego klientów). Są to już jednak okoliczności natury biznesowej, w mniejszym stopniu prawnej.
Podsumowanie.
Biorąc pod uwagę wszystkie w/w okoliczności, stwierdzić można, iż mitem jest pokutujące często przekonanie, iż spółka z o.o. nie niesie za sobą ryzyka dla wspólnika, gdyż zostaje ono scedowane na zarząd. Faktem jest, że za zobowiązania spółki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą członkowie zarządu spółki, a nie wspólnicy, nie oznacza to jednak, iż wspólnicy są wolni od wszelkich ryzyk. Są to jednak ryzyka innego rodzaju, sprowadzające się przede wszystkim do możliwej utraty wkładów wniesionych do spółki oraz możliwej utraty kontroli nad spółką na rzecz innych wspólników.
Każdy wspólnik inwestujący istotne środki w spółkę z o.o. rozważyć powinien konieczność konsultacji treści zawieranej umowy spółki oraz wszelkich istotnych decyzji dotyczących spółki z kancelarią prawną. Zadbać warto również z całą pewnością o rzetelną obsługę prawną spółki.