➕Dbamy o Twój biznes

Pomagamy szybko i profesjonalnie

Nabycie praw autorskich w IT

Prawa autorskie w branży IT są niezwykle istotne. Zasadniczo każdy efekt wspólnej pracy zespołu programistów jest istotny z punktu widzenia praw autorskich. Software house w każdej umowie ze swoimi kontrahentami odnosi się do praw autorskich (a przynajmniej powinien). W niniejszym artykule odpowiemy na pytanie kiedy, jak i do czego software house nabywa prawa autorskie w stosunkach ze swoimi pracownikami czy podwykonawcami.

Prawa autorskie i utwór – definicja

Zacznijmy od definicji. Prawo autorskie nie mogłoby istnieć bez utworu i jest wobec niego służebne, albowiem jego przedmiotem jest właśnie utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie wprowadza katalogu możliwych utworów, jednakże ze względu na specyficzne kwestie dotyczące konkretnego rodzaju utworów, ustawodawca wyodrębnił kilka kategorii utworów.

Najistotniejszą z punktu widzenia IT jest kategoria programu komputerowego. Definicji programu komputerowego w ustawie nie znajdziemy, ponieważ definicja ta szybko by się zdezaktualizowała w następstwie dynamicznego postępu technologicznego charakterystycznego dla branży IT. Pomocniczo do programów komputerowych stosujemy natomiast przepisy dotyczące utworów literackich (być może dlatego, że komendy takie jak std::cout << "Hello World!"; są wyrażone w słowach).

Nabycie praw autorskich – co to oznacza?

Teraz należy odpowiedzieć na pytanie, co się w ogóle kryje pod pojęciem nabycia praw autorskich, będącym pewnym nieprecyzyjnym z prawnego punktu widzenia skrótem myślowym.

Prawa autorskie do utworu możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy:

autorskie prawa osobiste (ang. author’s moral rights);
autorskie prawa majątkowe (ang. author’s economic rights).

Autorskie prawa osobiste chronią więź autora z utworem. Ta więź istnieje niezależnie od treści umów czy zobowiązań, jest nieograniczona w czasie i nie można się jej zrzec, w tym zbyć. Ustawa wskazuje tu na kilka przykładów takich praw – prawa do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo czy decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. To właśnie kwestia niezbywalności jest kluczowa w umowach zawieranych pomiędzy twórcą a jego kontrahentem. Kontrahent, będący często dużym, silnym na rynku podmiotem, niemal automatycznie wpisuje do umowy, że twórca przenosi osobiste prawa autorskie do utworu na niego. W świetle polskiego prawa taka klauzula jest nieważna. Prawnie skuteczne są natomiast klauzule, według których autor upoważnia zleceniodawcę do wykonywania jego osobistych praw majątkowych, albo w których zobowiązuje się do niekorzystania z tych praw.

Z kolei autorskie prawa majątkowe, czyli prawa do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu są w pełni przenoszalne – może to nastąpić na podstawie umowy albo na podstawie ustawy. Co do zasady, twórcy po powstaniu utworu od razu przysługują autorskie prawa majątkowe do niego.

Od powyższej reguły jest wyjątek, odnoszący się również do programów komputerowych. Otóż, jeżeli program komputerowy tworzy pracownik, to prawa majątkowe do utworu przysługują jego pracodawcy, o ile umowa o pracę nie stanowi inaczej. Zasada ogólna jest więc odwrócona – dopiero w umowie możemy wyłączyć jej działanie.

Zgodnie z przepisami ustawy autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego obejmują prawo do:

trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Powyższe punkty zwane są tzw. polami eksploatacji utworu, czyli sposobami jego wykorzystania.

Ustawa wymienia również czynności, na które zgoda uprawnionego (tj. osoby, która posiada autorskie prawa majątkowe do utworu) nie jest wymagana:

sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;
zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2 prawa autorskiego, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:

czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz;
informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa powyżej;
czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

Reguła automatycznego przeniesienia autorskich praw majątkowych na pracodawcę ma zastosowanie tylko w przypadku pracownika. Software house w relacji z osobą samozatrudnioną lub osobą świadcząca usługi programistyczne na rzecz software house na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło, musi zawrzeć z nią umowę regulującą nabycie praw autorskich.

Na koniec tej części podkreślmy jeszcze, że dokumentacja powiązana z programem komputerowym, np. podręcznik użytkownika, podlega ochronie na podstawie ogólnych przepisów prawa autorskiego, nie zaś na podstawie art. 74 prawa autorskiego dotyczącego programu komputerowego. Ponadto do przejścia majątkowych praw autorskich dochodzi, choćby program nie został ukończony.

Wspólne stworzenie utworu

Programiści pracują w zespołach – kto jest wtedy twórcą utworu, będącego programem komputerowym? Co jeżeli część z nich jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a inni są samozatrudnieni? Nad tym zagadnieniem pochylił się Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 22 października 2014 roku (sygn. akt I ACa 489/14), który stwierdził, że w tej sytuacji powstaje tzw. wspólne autorskie prawo majątkowe, które może przybrać różne konfiguracje:

wspólne autorskie prawo majątkowe powstaje na rzecz współtwórców utworu (gdy nie ma relacji pracownik-pracodawca);
wspólne autorskie prawo majątkowe powstaje na rzecz współtwórcy utworu i osoby prawnej (gdy jeden ze współtwórców programu komputerowego wnosi wkład w dzieło współautorskie w ramach wykonywania zadań ze stosunku pracy, drugi ze współtwórców nie jest zaś związany z pracodawcą stosunkiem pracy albo wniesienie wkładu twórczego w utwór nie miało związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych);
wspólne autorskie prawo majątkowe powstaje na rzecz osób prawnych – pracodawców zatrudniających współautorów programu komputerowego.

W uzasadnieniu sąd uznał też, że autorskie prawa osobiste wchodzą w zakres wspólnego autorskiego prawa majątkowego.

Nabycie praw autorskich w umowie

Wiemy czym jest utwór, jaka jest różnica między osobistymi a majątkowymi prawami autorskimi oraz co oznacza nabycie praw autorskich. Pozostaje zastanowić się nad formalnymi kwestiami dotyczącymi nabycia praw autorskich.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje dwa sposoby zapewnienia sobie prawa korzystania z utworu, tj. przez:

zawarcie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych albo
przez udzielenie licencji przez twórcę.

Ustawa przewiduje pewne elementy wspólne dla obu tych umów, np. to, że nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości oraz, że umowa może dotyczyć, co do zasady, tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia (powinniśmy zatem unikać w umowie sformułowań takich jak „twórca przenosi na nabywcę autorskie prawa majątkowe do wszystkich utworów obecnych i mogących powstać przyszłości, na każdym możliwym polu eksploatacji”). Zarówno umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych, jak i licencja są umowami odpłatnymi, chyba że strony postanowią inaczej. Twórca w przypadku obu umów może żądać od nabywcy praw albo licencjobiorcy podwyższenia wynagrodzenia przez sąd, jeżeli mamy do czynienia z rażącą dysproporcją między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy praw lub licencjobiorcy (tzw. klauzula bestellerowa albo lex Sapkowski).

Zarówno umowa dotycząca przeniesienia praw autorskich, jak i umowa licencyjna muszą wskazywać pola eksploatacji, na których z utworu korzystać będzie mógł nabywca/licencjobiorca. Umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe, jak i umowa dotycząca udzielenia licencji wyłącznej, wymagają przy tym dla swej ważności formy pisemnej.

Co do umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych, to pracodawca nie musi zawierać z pracownikiem umowy dotyczącej przeniesienia praw autorskich (choć mimo wszystko warto to rozważyć), ponieważ prawa te automatycznie przechodzą na pracodawcę. Pola eksploatacji, na których następuje nabycie praw autorskich również są określone w ustawie. Autorskie prawa majątkowe są przenoszone bez ograniczenia czasowego, chyba, że strony umówią się inaczej (tj., że wrócą one do twórcy po upływie określonego czasu - taka konstrukcja umowy zbliżyłaby ją do umowy licencyjnej, która z założenia jest czasowa).

Co się zaś tyczy umowy licencyjnej, w ustawie funkcjonuje tzw. domniemanie licencji co oznacza, że w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji. Licencja, o ile umowa nie stanowi inaczej, udzielana jest na 5 lat. Udzielana licencja może przybrać kilka form – może być licencją wyłączną albo niewyłączną (wyłączność korzystania z utworu), licencją odpłatną albo nieodpłatną, ograniczoną terytorialnie albo nieograniczoną terytorialnie, czy może być sublicencjonowana (sytuacja, w której licencjobiorca udziela dalszej licencji innemu podmiotowi). Warto przy tym zapamiętać, że licencja wyłączna wymaga umowy sporządzonej w formie pisemnej – wymóg ten nie dotyczy już licencji niewyłącznej, która może zostać udzielona nawet w sposób dorozumiany.

W branży IT obie umowy licencyjne są ważne, natomiast dla polskiego software house świadczącego usługi informatyczne na potrzeby swoich klientów, zdecydowanie większe znaczenie ma umowa o przeniesieniu autorskich praw majątkowych.

Moment nabycia praw autorskich

Na koniec kilka słów o newralgicznej, z punktu widzenia negocjacji umowy, kwestii momentu przejścia praw autorskich majątkowych. Tu jak nigdzie indziej widać zastosowanie zasady „punkt widzenia zależy od punktu siedzenia”. Otóż software house oferując swojemu klientowi oprogramowanie powinien dążyć do tego, aby prawa autorskie do oprogramowania zostały przeniesione z chwilą otrzymania zapłaty za program. Natomiast druga strona będzie dążyła do tego, aby prawa te przeszły na nią już z chwilą stworzenia/wydania utworu.

Kwestię tę trzeba jednoznacznie uregulować w umowie i w miarę możliwości zabezpieczyć stronę umowy przed naruszeniami kontraktu, których może się dopuścić druga strona (możemy z łatwością wyobrazić sobie sytuację, w której autorskie prawa majątkowe są przeniesione z chwilą powstania utworu, natomiast software house nie może wyegzekwować należnego sobie wynagrodzenia).

Podsumowanie

Tematyka praw autorskich w IT jest skomplikowana a błędy zawarte w umowach i popełnione przez software house lub inny podmiot działający na rynku IT mogą być trudne do odwrócenia. Ważnym jest więc by przywiązywać do tej kwestii należytą wagę i w razie potrzeby poszukać wsparcia prawnego.

Wpisy powiązane: