W poprzednim wpisie naświetliliśmy kwestię odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgłoszenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika. Wskazaliśmy krąg osób mogących ponosić taką odpowiedzialność, a także podmiotów, które mogą wystąpić z roszczeniem. Teraz natomiast zajmiemy się zobrazowaniem przesłanek umożliwiających pozwanie m.in. członków zarządów spółek kapitałowych, czy wspólników spółek osobowych.
Przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe przewidują odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie określonym przez tę ustawę. Jak już wspominaliśmy obowiązek ten spoczywa na dłużniku oraz osobach, które na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu mają prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania.
Przesłanki omawianej odpowiedzialności odszkodowawczej są następujące:
szkoda;
zawinione niezgłoszenie w wymaganym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości podmiotu będącego dłużnikiem;
- związek przyczynowy między niewykonaniem obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości a szkodą.
W procesie sądowym powód będzie mógł skorzystać z pewnych ułatwień, albowiem przepisy prawa upadłościowego przewidują istotne domniemania, które broniący się przed odpowiedzialnością pozwany (np. członek zarządu) będzie musiał obalić.
Obowiązki powoda.
Konstruując pozew, podmiot dochodzący roszczenia odszkodowawczego będzie zobowiązany wykazać, że poniósł szkodę, ale nie będzie już musiał wykazywać jej wysokości, gdyż art. 21 ust. 3a pr. up. wprowadza domniemanie wysokości szkody. Zgodnie z tą regulacją, domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. W praktyce może się okazać, że odszkodowanie w tej wysokości nie byłoby zbyt wysokie, bowiem w postępowaniu upadłościowym zazwyczaj dochodzi do sprawiedliwego, ale tylko częściowego zaspokojenia wierzycieli. Ponieważ jednak zgodnie z art. 361 § 2 k.c. szkoda może obejmować zarówno straty rzeczywiste, jak i utracone korzyści, powyższe domniemanie może zostać obalone nie tylko przez pozwanego, lecz także przez samego powoda, chcącego dochodzić wyższej należności niż niezaspokojona wierzytelność (np. kosztów prowadzonych postępowań).
Następnie powód musi wykazać, że pozwany nie złożył we właściwym czasie wniosku upadłościowego, a więc że nie złożył go w ogóle bądź złożył po upływie wymaganego przepisami terminu. Nie będzie przy tym musiał wykazywać zawinionego charakteru zaniechania pozwanego, gdyż art. 21 ust. 3 pr. up. wprowadza domniemanie winy osoby, która uchybiła terminowi do zgłoszenia wniosku upadłościowego. Zatem ciężar dowodu dla wykazania braku winy spoczywa na osobie pozwanej – zobowiązanej do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Wreszcie, na powodzie będzie ciążył obowiązek wykazania związku przyczynowego pomiędzy niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości a powstaniem szkody. Oznacza to, że powód będzie musiał dowodzić, że gdyby pozwany złożył w terminie wniosek o ogłoszenie upadłości, do szkody by nie doszło (wierzytelność zostałaby zaspokojona).
Obrona pozwanego.
W toku procesu odszkodowawczego pozwany członek zarządu czy właściwy wspólnik spółki osobowej będzie mógł oprzeć strategię obronną na kilku płaszczyznach. W szczególności będzie mógł podnieść, że:
nie ponosi winy za niezłożenie w terminie wniosku o zgłoszenie dłużnika do upadłości, obalając tym samym domniemanie winy;
w terminie przewidzianym na złożenie wniosku upadłościowego otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu (chodzi tu o fakt wydania postanowień o otwarciu postępowań restrukturyzacyjnych, a nie złożenie wniosków restrukturyzacyjnych – podobnie jest w art. 299 k.s.h.);
między szkodą poniesioną przez powoda a zaniechaniem pozwanego brak związku przyczynowego – pozwany musi wykazać, że gdyby złożył wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie, to i tak wierzytelność nie uległaby zaspokojeniu;
- szkoda jest mniejsza niż wysokość niezaspokojonej wierzytelności (obalając domniemanie wysokości szkody).
Warto także dodać, że osoby zobowiązane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
Jak wynika z przytaczanych regulacji k.s.h., ordynacji podatkowej i prawa upadłościowego, prowadzenie spraw spółek i ich reprezentacja wiąże się z szeroko zakrojoną odpowiedzialnością za zobowiązania tych podmiotów, co często wiąże się z koniecznością analizy sytuacji finansowej zarządzanego podmiotu i obowiązkiem niezwłocznego reagowania na niekorzystne w tej sferze zmiany. Stąd tak istotne są bieżące konsultacje prawne z obsługą prawną spółki lub radcą prawnym doradzającym bezpośrednio osobie, na której ciążą obowiązki przewidziane prawem upadłościowym.