Jednym z najbardziej popularnych zagadnień związanych z funkcjonowaniem spółek z o.o. jest zatrudnienie członka zarządu na podstawie umowy o pracę. Bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego dostarcza nam wielu reguł mających duże znaczenie w tej materii, zwłaszcza jeśli chodzi o zatrudnienie osoby łączącej status wspólnika z funkcją członka zarządu.
Najmniej sporną jest sytuacja, w której członek zarządu spółki z o.o. nie posiada żadnych udziałów w niej. Wówczas nic nie stoi na przeszkodzie zatrudnienia takiej osoby na stanowisku członka zarządu spółki na podstawie umowy o pracę. Oczywiście do rozważenia będzie tutaj alternatywnie angaż na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia), czy stosunku powołania.
Sytuacja komplikuje się, gdy członkiem zarządu jest wspólnik spółki z o.o., gdyż to czy zyskanie przez niego statusu pracownika będzie dopuszczalne zależy w dużej mierze od wielkości posiadanych przez niego udziałów w spółce.
Za bezsporną, dzięki orzecznictwu Sądu Najwyższego, uznać należy niedopuszczalność zatrudnienia jedynego wspólnika w spółce z o.o. na podstawie umowy o pracę na stanowisku członka zarządu. Nie ma przy tym znaczenia czy w skład zarządu wchodzą jeszcze inne osoby (orzecznictwo dopuszcza pracownicze zatrudnienie jedynego wspólnika przez spółkę tylko gdy będzie on znajdował się poza składem zarządu i nie będzie wpływał na czynności zarządcze w spółce). Sąd Najwyższy stoi bowiem na stanowisku, iż stosunek prawny pomiędzy jedynym udziałowcem a należącą do niego spółką z o.o. nie może być uważany za stosunek pracowniczy, z uwagi na niespełnianie podstawowej cechy stosunku pracy jaką jest podporządkowanie pracownika pracodawcy (por. m.in. wyrok SN z 6.10.2004, sygn. akt I PK 488/03, wyrok SN z 9.09.2004 r., sygn. akt I PK 659/03, wyrok SN z 7.04.2010, sygn. akt II UK 357/09 oraz wyrok SN z 7.04.2010 r., sygn. akt II UK 177/09). W wyroku z dnia 9.02.2012 r. w sprawie o sygn. akt I UK 260/11 Sąd Najwyższy dodał, iż „W dotychczasowym orzecznictwie Sąd podtrzymuje jednolicie, że o zakwalifikowaniu zatrudnienia jako czynności pracowniczych nie rozstrzygają przepisy prawa handlowego, lecz przepisy charakteryzujące stosunek pracy”. Co istotne, Sąd Najwyższy wyklucza nawet łączenie funkcji jedynego wspólnika sp. z o.o. z rolą pełnomocnika zarządu spółki, jeśli w okolicznościach konkretnej sprawy dochodzi do „symbiozy pracy i kapitału sprzecznej z aksjologią prawa pracy i ubezpieczeń społecznych" (por. wyrok SN z dnia 13.09.2016 r., sygn. akt III UK 226/15).
Sąd Najwyższy poszedł w swych rozważaniach nieco dalej i uznał, iż spółka z o.o. nie może zatrudnić wspólnika do pełnienia funkcji członka zarządu spółki, jeśli udział innego wspólnika ma charakter iluzoryczny (np. jeden wspólnik posiada 99 udziałów, a drugi 1 udział). Sąd Najwyższy stoi tutaj bowiem na stanowisku, iż z perspektywy normy prawa ubezpieczeń społecznych (art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) tego rodzaju spółkę należy traktować jak spółkę jednoosobową (por. wyrok SN z 3.07.2011 r., sygn. akt I UK 8/11 oraz wyrok SN z 11.09.2013 r., sygn. akt II UK 36/13). W tym ostatnim orzeczeniu Sąd Najwyższy podniósł, iż: „W świetle cech stosunku pracy oraz ustroju prawa pracy, którego podstawą jest wymiana świadczeń między właścicielem środków produkcji a pracownikiem, jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o.o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje „wchłonięty” przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej mówiąc, tam gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne”.
Na gruncie powyższych orzeczeń problematyczne może stać się zdefiniowanie określenia „niemal jedyny” wspólnik spółki z o.o., które eliminuje możliwość zawarcia z taką osobą kontraktu pracowniczego. Czy będzie ono tyczyć się jedynie skrajnych wypadków (np. posiadanie 99% udziałów) czy też będzie rozszerzane także na wypadki każdorazowego większościowego posiadania udziałów (np. 51%), które będzie gwarantować swoistą dominację wspólnika w spółce? Tego orzecznictwo SN już nie rozstrzyga. Sam zaś Zakład Ubezpieczeń Społecznych kładzie nacisk na „iluzoryczny” charakter udziałów posiadanych przez drugiego wspólnika. Z pewnością bezpiecznym rozwiązaniem byłoby rekomendowanie zatrudnienia pracowniczego na stanowisku członka zarządu tym wspólnikom spółki z o.o., którzy nie posiadają udziałów pozwalających im na jednoosobowe decydowanie o losach spółki.
Na zakończenie podkreślić jeszcze raz należy, iż wyjątkowo wspólnik spółki z o.o. może zostać zatrudniony przez spółkę na podstawie umowy o pracę (i to bez względu nawet na wielkość udziałów – także przy posiadaniu ich w 100%) jeżeli jego obowiązki nie będą polegały na kierowaniu spółką ani na prowadzeniu jej spraw.