W przypadku niewypłacalności spółki jawnej na jej wspólnikach spoczywać będzie obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. W praktyce bardzo często zajdzie potrzeba ogłoszenia upadłości przez samych wspólników, zwłaszcza gdy masa upadłości spółki nie wystarczy na zaspokojenie wszystkich jej zobowiązań. Wówczas wspólnicy – w myśl zasady subsydiarnej odpowiedzialności za długi spółki – będą musieli te niespłacone zobowiązania pokryć.

Przesłanki ogłoszenia upadłości

Zgodnie z art. 10 Prawa upadłościowego (dalej: PrUp) „Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny”. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 PrUp). Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące (tzw. przesłanka płynnościowa). Dodać należy, iż chodzi tutaj o opóźnienie płatności wobec co najmniej dwóch wierzycieli, bowiem postępowanie upadłościowe służy „wspólnemu” dochodzeniu roszczeń przez wierzycieli. Nawet jeśli dłużnik zalega z płatnością zobowiązań przez okres dłuższy niż 3 miesiące, może obalić domniemanie niewypłacalności, jeśli np. wykaże, że lada chwila spłaci przeterminowane zobowiązania ze środków, które wpłyną na jego konto.

Druga i nie mniej ważna przesłanka niewypłacalności została określona w art. 11 ust. 2 PrUp i dotyczy ona osób prawnych oraz tzw. ułomnych osób prawnych, do których zalicza się m.in. właśnie spółkę jawną (tylko tych jednak, w których wspólnikami nie są osoby fizyczne). Zgodnie z nią dłużnik jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące (domniemywa się jednocześnie, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące). Przesłanka ta, zwana potocznie przez prawników „bilansową”, w praktyce może być mniej „odczuwalna” niż pierwsza z przesłanek ogłoszenia upadłości, gdyż wcale nie trzeba zalegać z płatnością wobec kogokolwiek, jednak jeśli pasywa będą permanentnie przez ponad 2 lata przeważać nad aktywami, to wówczas zaktualizuje się obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Aby wniosek o ogłoszenie upadłości mógł zostać uwzględniony, dłużnik musi dysponować odpowiednim majątkiem. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 PrUp „Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów”. Ideą prowadzenia postępowania upadłościowego jest częściowe choćby zaspokojenie wierzycieli upadłego i jeżeli jego majątek wystarczy jedynie na koszty jego prowadzenie (a nawet i na ten cel środków zabraknie), to wniosek zostanie oddalony. Co więcej, gdyby w toku postępowania okazało się, że zabraknie środków z masy upadłości na koszty postępowania (tzw. ubóstwo masy), to postępowanie zostanie umorzone (art. 361 ust. 1 pkt 1 PrUp). Jeśli zaś majątek wchodzący do masy jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania sąd będzie mógł oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 13 ust. 2 PrUp).

Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Złożenie przez spółkę jawną (jak i każdego przedsiębiorcę) wniosku o ogłoszenie upadłości jest obowiązkiem prawnym, a nie przywilejem. Zgodnie bowiem z art. 21 ust. 1 PrUp "Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości". Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli osobistych, a w stosunku do spółki jawnej każdy ze wspólników (gdyż każdy z nich odpowiada bez ograniczenia za zobowiązania spółki). Za naruszenie powyższego obowiązku przewidziano stosowne sankcje.

Po pierwsze, zgodnie z art. 21 ust. 3 PrUp osoba zobowiązana do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w wymaganym terminie, chyba że nie ponosi winy w niezłożeniu wniosku na czas. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż ustawodawca wprowadził tutaj domniemanie winy przedsiębiorcy i w ewentualnym procesie sądowym wyjściowa sytuacja przedsiębiorcy będzie dosyć trudna, bowiem to on będzie musiał tłumaczyć, że niezłożenie wniosku upadłościowego nie było jego winą. Przedsiębiorca może uwolnić się od tej odpowiedzialności także wtedy, gdy wykaże, że w terminie 30 dni od zaistnienia stanu niewypłacalności otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Po drugie, zgodnie z art. 373 ust. 1 pkt. 1 PrUp w stosunku do osoby, która ze swojej winy, będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd będzie mógł orzec na okres od jednego roku do dziesięciu lat pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia. Jest to dotkliwa sankcja dla tych, którzy po upadłości spółki jawnej chcieliby rozpocząć „nowy biznes”.

Odpowiedzialność wspólników za długi spółki

Ogłoszenie upadłości przez spółkę jawną to jedna kwestia. Natomiast należy pamiętać o tym, iż za zobowiązania tejże spółki odpowiedzialność ponoszą jej wspólnicy. Zgodnie z art. 22 § 2 Kodeksu spółek handlowych każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Odpowiedzialność ta ma charakter subsydiarny i aktualizuje się, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Łatwo wyobrazić sobie sytuację, w której spółka jawna wpadła w tak ogromne zadłużenie, iż jej majątek przedstawia niewielką zwartość względem wysokości długu. Sytuacja taka stwarza dla wspólników ryzyko niewypłacalności, a co za tym idzie ogłoszenia upadłości i to bez względu na to czy prowadzą oni odrębnie działalność gospodarczą – każdy bowiem ze wspólników spółki jawnej posiada tzw. zdolność upadłościową (na równi z przedsiębiorcą), o czym stanowi art. 5 ust. 2 pkt 2 PrUp.

Łączne rozpoznanie spraw

Z tego jak bardzo powiązane mogą być zobowiązania spółki jawnej i jej wspólników doskonale zdaje sobie sprawę ustawodawca, który w art. 215 PrUp dał temu wyraz. Zgodnie z art. 215 ust. 5 tej ustawy „W przypadku ogłoszenia upadłości osobowej spółki handlowej oraz jej wspólników ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem (..), przepisy ust. 1–4 stosuje się odpowiednio”. Oznacza to, że w razie ogłoszenia upadłości spółki jawnej i jej wspólników:

1. sąd może połączyć do łącznego rozpoznania sprawy upadłościowe prowadzone wobec spółki i wspólników tej spółki;

2. w postanowieniu o połączeniu spraw sąd wyznacza jednego sędziego-komisarza do wszystkich połączonych spraw;

3. sąd może również wyznaczyć jednego syndyka do wszystkich połączonych spraw, powołać jedną radę wierzycieli i wyznaczyć wspólne zgromadzenie wierzycieli;

4. dla każdego z upadłych sporządza się osobne listy wierzytelności oraz plany podziału funduszów masy upadłości, w których z urzędu uwzględnia się zaspokojenie wierzytelności, za które upadli odpowiadają solidarnie;

5. wynagrodzenie syndyka oraz koszty likwidacji pokrywa się z masy upadłości każdego z upadłych w częściach określonych przez sąd przy odpowiednim uwzględnieniu zasad przyznawania wynagrodzenia.

Tak więc rozwiązanie powyższe sprzyja realizacji zasad ekonomiki procesowej i pozwoli zaoszczędzić na czasie oraz kosztach prowadzenia postępowania.

W postępowaniu upadłościowym osób prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki jawnej patrzymy na rozwiązanie problemów finansowych wspólników. Tak więc celem będzie tutaj finalnie wykreślenie spółki jawnej z KRS, a następnie oddłużenie wspólników przez ustalenie planu spłaty wierzycieli. Postępowanie oddłużeniowe wobec wspólników spółki jawnej może zostać zainicjowane dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego prowadzonego wobec spółki oraz wobec wspólników. Co istotne i korzystne dla wspólników, ustalając plan spłaty wierzycieli (których zobowiązania nie zostały zaspokojone w toku postępowania) sąd będzie kierował się indywidualnymi możliwościami zarobkowymi i kosztami utrzymania każdego ze wspólników, a dopiero w drugiej kolejności skalą zadłużenia pozostałego do spłaty.

Wnioski:

1. Zgłoszenie wniosku upadłościowego w stosunku do spółki oraz każdego ze wspólników (w razie ziszczenia się przesłanek upadłościowych) jest obowiązkiem, a nie przywilejem wspólników spółki jawnej.

2. Należy tak prowadzić interesy spółki, aby w razie pogorszenia się sytuacji finansowej złożyć w/w wniosek w terminie.

3. Należy zadbać o to, by spółka dysponowała majątkiem, który nie tylko wystarczy na zaspokojenie kosztów postępowania, ale także na częściowe zaspokojenie wierzycieli, brak majątku uniemożliwi ogłoszenie upadłości spółki.

4. W razie ziszczenia się przesłanek do ogłoszenia upadłości zarówno w stosunku do spółki jawnej, jak i jej wspólników, warto we wnioskach upadłościowych zawrzeć wniosek o połączenie spraw upadłościowych spółki i wspólników, które niesie ze sobą dobrodziejstwo w postaci czasowej i kosztowej optymalizacji w zakresie rozliczenia z wierzycielami.