Z instytucją zmiany osoby wierzyciela lub dłużnika powszechnie najczęściej kojarzone jest pojęcie cesji. Potocznie rozumiana cesja może w praktyce obejmować:
jedynie przelew wierzytelności (praw), albo
jedynie przejęcie długu (obowiązków), albo
- zarówno przelew wierzytelności, jak i przejęcie długu.
Przepisy polskiego prawa nie regulują przy tym wprost umownego wstąpienia osoby trzeciej w całość praw i obowiązków danej strony stosunku prawnego. By operacji takiej dokonać, należy formalnie zastosować dwie instytucje: zarówno przelew wierzytelności (art. 509 k.c. i nast.) oraz przejęcie długu (art. 519 k.c. i nast.). Wartym zaznaczenia jest przy tym, iż samo pojęcie „cesja” odnosi się jedynie do pierwszej z w/w operacji – a więc przelewu wierzytelności. Słowo „cesja” nie jest więc poprawnym określeniem operacji przejęcia długu (choć użycie go nie wyklucza oczywiście skuteczności takiej operacji – jeśli odpowiada ona regulacjom przewidzianym w art. 519 k.c. i nast.).
Przelew wierzytelności.
Zgodnie z art. 509 §1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią – chyba że sprzeciwiałoby się to: (i) ustawie, (ii) zastrzeżeniu umownemu lub (iii) właściwości zobowiązania. Z powyższego wynika ważny wniosek – zawierając jakąkolwiek umowę możemy wyłączyć możliwość swobodnego przelewu wierzytelności z niej wynikającej i przelew taki uzależnić od uzyskania naszej wcześniejszej zgody przez naszego wierzyciela. Warto o tym pamiętać, w szczególności jeśli chcemy zabezpieczyć się przed wizytami potężnie zbudowanych panów z firm windykacyjnych skupujących wierzytelności i egzekwujących je następnie w agresywny czasem sposób.
Zgodnie z art. 509 §2 k.c. wraz z wierzytelnością na nabywcę przechodzą wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Forma umowy cesji wierzytelności zasadniczo nie jest narzucona, jednakże przelew wierzytelności powinien być potwierdzony na piśmie jeśli sama wierzytelność została stwierdzona pismem. Jeśli więc przelewamy wierzytelność wynikającą z umowy stwierdzonej pismem (lub chociażby z faktury wystawionej w oparciu o umowę ustną), przelew wierzytelności potwierdźmy krótkim chociaż porozumieniem.
Bardzo ważną dla nabywcy wierzytelności jest zasada wynikająca z art. 513 k.c. Zgodnie z nią, dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które przysługiwały mu przeciwko zbywcy wierzytelności w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Co więcej, dłużnik może co do zasady z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje przeciwko zbywcy wierzytelności.
Co do zasady, zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność jedynie za to, że wierzytelność mu przysługuje. O ile strony nie postanowiły inaczej, zbywca nie odpowiada już natomiast za wypłacalność dłużnika. Jeśli zasadę tę zestawimy z w/w postanowieniami art. 513 k.c., łatwo o wniosek, iż egzekucja nabytej wierzytelności może napotkać różnego rodzaju problemy. Tak ważnym jest więc by umowę cesji wierzytelności zawrzeć na piśmie i zamieścić w niej odpowiednie postanowienia zabezpieczające nabywcę wierzytelności przed rozmaitymi środkami obrony, które stosować może dłużnik.
Przejęcie długu.
Przejęcie długu nastąpić może na dwa sposoby:
poprzez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być przy tym złożone którejkolwiek ze stron, albo
- poprzez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
W przeciwieństwie więc do cesji wierzytelności, przejęcie zobowiązań wymaga zawsze zgody drugiej strony stosunku prawnego. Ponadto, umowa przejęcia długu powinna zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Forma pisemna wymagana jest ponadto dla zgody wierzyciela na przejęcie zobowiązania przez osobę trzecią. Zasady powyższe wynikają oczywiście z tego, że zmiana osoby dłużnika może prowadzić do daleko idących utrudnień w egzekucji zobowiązania – wyobrazić sobie można np. sytuację gdy wielka spółka zostaje zwolniona z długu przez osobę bezdomną, pozbawioną jakiegokolwiek majątku.
Co ciekawe, jeśli skuteczność umowy przejęcia długu zależy od zgody wierzyciela (a więc zawarta została pomiędzy dłużnikiem a osobą przejmującą dług) a wierzyciel odmówił wyrażenia zgody na przejęcie zobowiązania przez osobę trzecią, osoba która miała przejąć dług odpowiada względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. W sytuacji takiej wierzyciel może więc domagać się spełnienia świadczenia nadal tylko od dłużnika, jednakże dłużnik może w takiej sytuacji żądać od osoby, która miała zgodnie z umową przejąć dług, aby dług ten uregulowała zamiast dłużnika.
Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika. Ponadto, przejmujący dług nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu (chyba że wierzyciel wiedział o istnieniu tych zarzutów w chwili zawierania umowy przelewu długu lub wyrażania zgody na taką umowę zawartą pomiędzy dłużnikiem a osobą przejmującą dług).
Kolejną ważną zasadą, o której pamiętać musi wierzyciel, jest wynikająca z art. 525 k.c. zasada mówiąca, że jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Pochopne wyrażenie zgody na przejęcie długu może więc pozbawić wierzyciela przysługującego mu dotychczas zabezpieczenia i zagrozić znacząco spłacie zobowiązania.
Podsumowanie.
Biorąc pod uwagę powyższe, w szczególności konieczność uregulowania wzajemnych relacji trójstronnych pomiędzy wierzycielem, dłużnikiem oraz osobą przejmującą dług lub nabywającą wierzytelność, zasadnym jest skonsultowanie z radcą prawnym lub adwokatem zawieranej umowy przeniesienia praw i/lub obowiązków umownych. Zabezpieczyć powinno to nie tylko ważność samej umowy, ale również interes prawny osoby, która korzysta ze wsparcia prawnego.
Data publikacji: 23.03.2019.